การเลือกตั้งสมาชิกวุฒิสภา

เชษฐา ทองยิ่ง   |   25 กุมภาพันธ์ 2564

“...หากจะกล่าวถึงการเลือกตั้งสมาชิกวุฒิสภาในประเทศไทย นับจากการเปลี่ยนแปลงการปกครองมาเป็นระบอบประชาธิปไตยเมื่อปี 2475 จนถึงปัจจุบัน ได้จัดให้มีการเลือกตั้งสมาชิกวุฒิสภามาแล้ว รวม 5 ครั้ง...”

หากพิจารณาพัฒนาการเริ่มแรกของวุฒิสภา จะขอย้อนไปถึงสภาที่ปรึกษาราชการแผ่นดินในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ซึ่งเสมือนเป็นสภาที่ปรึกษาขององค์พระมหากษัตริย์ ทำหน้าที่ถวายคำปรึกษาและความคิดเห็นต่างๆ ในทางนิติบัญญัติ รวมถึงภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครองของประเทศไทย รัฐธรรมนูญ 2475 บัญญัติให้สภาผู้แทนราษฎร ประกอบด้วยสมาชิก 2 ประเภท คือ
สมาชิกประเภทที่ 1 มีที่มาจากการเลือกตั้ง และสมาชิกประเภทที่ 2 มาจากการแต่งตั้ง ซึ่งการมีสมาชิกประเภทที่ 2 มีความมุ่งหมายเพื่อให้เป็นเสมือนพี่เลี้ยงแก่สมาชิกประเภทที่ 1 ที่มาจากการเลือกตั้ง เนื่องจากขณะนั้นเพิ่งเริ่มเข้าสู่การปกครองระบอบประชาธิปไตยใหม่ ๆ ราษฎรจำนวนมากยังมีการศึกษาน้อย ไม่เพียงพอที่จะจัดการปกครองด้วยตนเอง ดังนั้น การมีสมาชิกประเภทที่ 2 จะช่วยประคับประคองให้กิจการงานของสภาดำเนินไปตามจุดมุ่งหมายของการปกครองและรัฐธรรมนูญ แต่เมื่อใดราษฎรได้รับการศึกษาที่สูงขึ้น และเพียงพอที่จะปกครองตนเองกันแล้ว ก็ไม่จำเป็นต้องมีสมาชิกประเภทที่ 2

อย่างไรก็ตาม จากพัฒนาการของสภาที่ปรึกษาราชการแผ่นดิน และสมาชิกประเภทที่ 2 ดังกล่าว ยังไม่ถือว่าวุฒิสภากำเนิดขึ้นอย่างแท้จริง จนกระทั่งมีการประกาศใช้รัฐธรรมนูญ 2489 บัญญัติให้รัฐสภาเป็นแบบสองสภา ประกอบด้วย พฤฒสภาและสภาผู้แทน รวมทั้งกำหนดให้สมาชิกพฤฒสภามีคุณสมบัติสูงกว่าสมาชิกสภาผู้แทนทั้งคุณวุฒิและวัยวุฒิ เพราะมุ่งหวังว่าจะให้ประเทศไทยมีสถาบันหลักทำหน้าที่กลั่นกรองงานของสภาผู้แทน ต่อมาในรัฐธรรมนูญ (ฉะบับชั่วคราว) 2490 ยังคงบัญญัติให้ใช้ระบบสองสภาเช่นเดิม ประกอบด้วยสภาผู้แทนและวุฒิสภา ซึ่ง “วุฒิสภา” นี้เปลี่ยนชื่อมาจาก “พฤฒสภา” นั่นเอง จากนั้น รัฐธรรมนูญฉบับต่อ ๆ มา ยังคงบัญญัติให้มีวุฒิสภาตลอดมา ซึ่งมีที่มาทั้งจากการเลือกตั้งและแต่งตั้ง ยกเว้นช่วงที่เกิดการรัฐประหารจะบัญญัติให้มีสภาเดียวขึ้นมาทำหน้าที่นิติบัญญัติแทนสภาผู้แทนราษฎรและวุฒิสภา โดยมีชื่อเรียกต่างกันไป อาทิ สภาร่างรัฐธรรมนูญ สภาปฏิรูปการปกครองแผ่นดิน สภานิติบัญญัติแห่งชาติ

หากจะกล่าวถึงการเลือกตั้งสมาชิกวุฒิสภาในประเทศไทย นับจากการเปลี่ยนแปลงการปกครองมาเป็นระบอบประชาธิปไตยเมื่อปี 2475 จนถึงปัจจุบัน ได้จัดให้มีการเลือกตั้งสมาชิกวุฒิสภามาแล้ว รวม 5 ครั้ง เป็นการเลือกตั้งแบบทางอ้อม 1 ครั้ง ได้แก่ การเลือกตั้งสมาชิกพฤฒสภา และการเลือกตั้งแบบทางตรง ซึ่งเป็นการเลือกตั้งสมาชิกวุฒิสภา อีก 4 ครั้ง